Σεβαστοί πατέρες, ἀγαπητοί ἀδελφοί! Ἡ μνήμη τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ συμπίπτει μέ τήν 14η Νοεμβρίου. Ἡ Σύνοδος ὅμως τοῦ 1368, ἡ ὁποία διακήρυξε εἰς τόν κόσμο τήν ἁγιότητα τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, λόγῳ τῶν θαυμάτων τά ὁποῖα ἐποίει καί ὄχι λόγῳ τῆς παιδείας του, οὔτε λόγῳ τῶν συγγραμμάτων του, πού εἶναι τό ὑψηλότερο στήν ἐποχή του ἐπίτευγμα, ἀλλά καί στήν κορυφή συγχρόνως τῆς ἁγιοπατερικῆς θεολογικῆς παραδόσεως, μετέφερε τή μνήμη τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ εἰς τήν Β΄ Κυριακή τῶν Νηστειῶν. Εἶναι μία πράξις συμβολική καί ἀποφασιστική, διότι ἡ σημερινή ἡμέρα τιμᾶται ἀπό τούς Ὀρθοδόξους ὅλου τοῦ κόσμου ὡς ἐπέκταση καί προέκταση τῆς Κυριακῆς τῆς Ὀρθοδοξίας. Εἶναι συνέχεια τῆς νίκης τῆς Ἐκκλησίας ὡς σώματος Χριστοῦ καί ἐν Χριστῷ κοινωνίας ἐναντίον τῆς πλάνης. Δέν εἶναι νίκη προσώπων ἐναντίον ἄλλων προσώπων, δέν εἶναι νίκη παρατάξεων ἐναντίον ἄλλης παρατάξεως ἤ ἄλλων παρατάξεων, ἀλλά εἶναι ἡ νίκη τῆς Πίστεως. Ὁ θρίαμβος τῆς Πίστεως ὡς τρόπου σκέψεως, ὡς τρόπου ζωῆς καί ἐμπειρίας ἁγιοπνευματικῆς, πού μπορεῖ νά ὁδηγήσει τόν ἄνθρωπο εἰς τήν θέωση. Εἶναι νίκη δηλαδή τῆς σωτηρίας, τήν ὁποία εἰσήγαγε στήν ἱστορία ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ἄσαρκος εἰς τήν Παλαιά Διαθήκη καί ἔνσαρκος εἰς τήν Καινή Διαθήκη.
Γιά νά κατανοήσουμε τή σημασία τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, τόν ὁποῖο εἰς τόν τίτλο τῆς ἀποψινῆς ὁμιλίας ὀνομάζουμε Πατέρα τῆς 9ης Οἰκουμενικῆς Συνόδου, θά ἤθελα νά ὁριοθετήσουμε τά συστατικά τοῦ τίτλου αὐτοῦ.
Ἡ Προσωπικοτητα τοῦ Ἁγιου
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος γεννήθηκε στήν Κωνσταντινούπολη τό 1296 καί σπούδασε φιλοσοφία, κυρίως ἀριστοτελική, σέ τέτοιο βαθμό, ὥστε ὅταν ἔδινε δεκαεξαετής τίς ἐξετάσεις του εἰς τό Πανεπιστήμιο τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὁ μεγάλος λόγιος ὁ Θεόδωρος Μετοχίτης ἐνθουσιασμένος νά τοῦ πεῖ: «Παιδί μου, οὔτε ὁ ἴδιος ὁ Ἀριστοτέλης θά μποροῦσε νά ἐκφραστεῖ κατά καλύτερο τρόπο».
Θεολογία ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἐσπούδασε εἰς τήν Θεολογική Σχολή τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Δέν ἦταν κάποιο ἵδρυμα κρατικό, διότι ἡ Θεολογική Σχολή εἶναι τό μοναστήρι, εἶναι τό (κοινοβιακό) μοναστήρι. Μέσα στό μοναστήρι ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἔγινε Θεολόγος. Μέσα ἀπό τήν ἄσκηση καί τήν πνευματική ζωή. Εἰς τό Παπίκιον Ὄρος, μεταξύ Μακεδονίας καί Θράκης, στό Ἅγιον Ὄρος καί στήν Βέροια, μέ τή αὐστηροτάτη ἄσκησή του. Πέντε ἡμέρες τῆς ἑβδομάδος ἦταν ἀπομονωμένος εἰς τήν ἀναχωρητική ἄσκηση, τήν βαρειά ἄσκησή του, καί δύο ἡμέρες κατέβαινε γιά νά συζητήσει μέ τό μοναστικό σῶμα τά προβλήματα, νά μετάσχει δηλαδή στήν κοινωνική ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωή τῶν συμμοναστῶν του.
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἀναδείχθηκε σέ μέγα Θεολόγο τῆς Ἐκκλησίας, διότι εἶχε τίς κατάλληλες προϋποθέσεις. Ἦταν ὁ Θεολόγος τῆς ἀσκήσεως, τῆς μετανοίας, καί ὄχι ὁ Θεολόγος τῶν πτυχίων καί τῶν πανεπιστημιακῶν τίτλων. Ἐπιτρέψτε μου νά τό πῶ. Μέ ἀξίωσε ὁ Θεός, τό λέγω γιατί τώρα βρίσκομαι στό τελευταῖο στάδιο τῆς ζωῆς μου, δέν ξέρω πόσο ὁ Θεός θά μ’ ἀφήσει στόν κόσμο, ἀγγίζω τά ἑβδομήντα. Λέγω συνήθως, ὅσα πτυχία καί νά ἔχουμε δέν μᾶς καταξιώνουν ὡς Θεολόγους. Μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ ἔχω πέντε πανεπιστημιακά διπλώματα, τρία πτυχία καί δύο «Ντοκτορά», διδακτορικούς τίτλους, διδακτορικό Θεολογίας καί Φιλοσοφίας - Ἱστορίας, αὐτά σέ ξένο Πανεπιστήμιο. Γιατί τά εἶπα αὐτά; Γιά νά ἐπαναλάβω αὐτό πού ἀρέσκομαι νά λέγω συνήθως, ὅτι ὅλα αὐτά, οἱ τίτλοι καί τά πτυχία εἶναι μηδέν καί κάτω τοῦ μηδενός, μηδέν καί κάτω τοῦ μηδενός, ἕνα τίποτα. Ἐκεῖνο, τό ὁποῖο χρειάζομαι καί μάλιστα ὡς Κληρικός, εἶναι μιά ἀχτίδα τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Λίγη Χάρη Θεοῦ χρειάζομαι, γιά νά ἀνταποκριθῶ εἰς τίς ἀπαιτήσεις τοῦ διακονήματος καί λειτουργήματός μου, καί σ’ αὐτό πιστεύω ὅτι θά συμφωνοῦν ὅλοι οἱ σεβαστοί συνάδελφοι ἐν Χριστῷ, πού εἶναι στό Ἅγιον Βῆμα.
Ἔγινε, λοιπόν, μ’ αὐτήν τήν Θεολογία συνεχιστής τῶν Ἁγίων Πατέρων, ὡς Θεολόγος κατεξοχήν τῆς παραδόσεως. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἐντάχθηκε σέ μιά σκυταλοδρομία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἡ ὁποία ἀρχίζει μέ τούς Ἀποστόλους, τούς Ἀποστολικούς Πατέρες, μέ πρῶτον τόν Ἅγιο Ἰγνάτιο Ἀντιοχείας, συνεχίζεται μέ τόν Ἅγιο Εἰρηναῖο, μέ τόν Ἅγιο Κυπριανό, φθάνει στό Μέγα Ἀθανάσιο, τούς Καππαδόκες Πατέρες, τούς Κυρίλλους, τῶν Ἱεροσολύμων καί τῆς Ἀλεξανδρείας, καί συνεχίζεται αὐτή ἡ σκυταλοδρομία μέ τόν Μάξιμο τόν Ὁμολογητή, τόν Μέγα Φώτιο τόν 9ο αἰῶνα, γιά νά κορυφωθεῖ τόν 14ο αἰῶνα στόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ καί ἐν συνεχείᾳ στούς ἁγίους Κολλυβάδες Πατέρες, τούς ἡσυχαστές τοῦ 18ου αἰώνα.
Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, Φώτιος, Γρηγόριος Παλαμᾶς καί Μάρκος Εὐγενικός εἶναι στήν εὐθεία γραμμή τῆς παραδόσεως, ἡ ὁποία προέβαλε τούς ἁγίους Πατέρες, τήν σκέψη τους καί τήν βιοτή τους ἀπέναντι στήν ἀλλοτριωμένη καί διεστραμμένη Δυτική Χριστιανοσύνη. Παρ’ ὅλα αὐτά, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς -ὁ Θεός τό ἐπέτρεψε, γιά νά τόν δυναμώσει περισσότερο- ἔγινε καί ὁμολογητής τῆς πίστεως. Κατηγορήθηκε ὡς καινοτόμος καί μάλιστα ὡς αἱρετικός. Αὐτή ἤτανε ἡ κρίση τοῦ 14ου αἰῶνος.
